Het geslacht Vanda

Vanda's en hun verwanten:

door Bert van Zuylen

De soorten en hybriden in het geslacht Vanda, en de hybriden met andere geslachten, tonen een enorme keus in kleuren en bloemvormen. Paars, bruin, geel, oranje, wit, rood, blauw, groen en alle mogelijk combinaties van deze kleuren zijn nu te koop. Veel soorten en hybriden dragen wasachtige, lang mooi blijvende, geurende bloemen die het hele jaar door kunnen verschijnen zolang de planten het maar naar hun zin hebben. Hybriden met het geslacht Ascocentrum (die Ascocenda genoemd worden, afgekort: Ascda.) en Neofinetia (zoals b.v. Neostylis, Ascofinetia en Darwinara) hebben ervoor gezorgd dat het formaat van deze planten is teruggebracht naar een afmeting waarbij volwassen planten zelfs op de vensterbank gekweekt kunnen worden.

Vanaf deze regel noem ik alle Vanda's en hun verwanten alleen nog maar Vanda's, dit om plaats te besparen in dit artikel!!

In deze serie artikelen hebben we het er al vaker over gehad dat orchideeën als epifieten groeien, maar toch in potten gekweekt kunnen worden. Maar de Vanda's zijn zonder twijfel de meest "epifitische" van allemaal!! Dat betekent dat we aan een serie speciale voorwaarden zullen moeten doen om ze met succes te kunnen kweken.

Licht

De juiste hoeveelheid licht is een cruciale factor om Vanda's in bloei te krijgen. De soorten en hybriden zijn te verdelen in drie groepen, afhankelijk van de vorm van de bladeren.

1) De groep met de zogenaamde riemvormige bladeren, die is waarschijnlijk het makkelijkst in bloei te krijgen. De soorten en hybriden in deze groep zijn makkelijk te herkennen. De bladeren zijn plat, riemvormige en hebben een vouw in de vorm van een V vanaf de plek waar het blad aan de stam vastzit. Deze groep zal het beste groeien en bloeien op heel lichte vensterbanken, onder kunstlicht en in de kas. Ze moeten dan volop licht krijgen, net zoals de bovengroep van de Cattleya's. Als uw Cattleya's goed groeien en bloeien dan is deze groep het proberen waard.

2) Deze groep heeft "terete" bladeren oftewel potloodvormige bladeren, en ze zijn alleen te kweken in de volle zon. Deze groep wordt in Azië volop gekweekt voor de snijbloemen.

3) Deze groep is het resultaat van kruisingen tussen bovengenoemde groepen. Deze planten kunnen ronde bladeren hebben, platte bladeren, maar ook de tussenvormen. Ook deze groep heeft volop zon nodig om te kunnen bloeien. Als u deze planten perse wilt proberen laat ze dan overwinteren in het venster dat het meeste licht ontvangt en zet ze in de zomer buiten in de volle zon. Ze mogen naar buiten zodra de nachttemperaturen boven de 13 graden C blijven.

Wel even een waarschuwing: ben voorzichtig met het moment waarop u de planten weer naar buiten brengt. Ze moeten heel langzaam kunnen wennen aan de grotere hoeveelheid zonlicht die ze dan gaan krijgen. Het beste kunt u ze eerst in de schaduw zetten, en daarna week voor week wat lichter.

Temperatuur

De meeste Vanda's komen voor in tropisch Azië en zijn aangepast aan de warme condities. Om ze optimaal te kunnen laten groeien en bloeien moeten de nachttemperaturen tussen 16 en 21 graden C blijven. Overdag mag de temperatuur oplopen tot 35 graden, maar dat mag natuurlijk niet al te lang duren. In tegenstelling tot nogal wat andere orchideeën vinden Vanda's grote verschillen in de kweekomstandigheden helemaal niet prettig. Ze kunnen daardoor in de stress schieten en weigeren te groeien en bloeien. Wat u ook veranderen wilt: doe het in kleine stapjes. Ze kunnen korte periodes van nachttemperaturen onder de 10 graden verdragen, maar dan moeten ze wel droog zijn en tegen de wind beschermd worden. Maar het is zeker niet aan te bevelen als het voorkomen kan worden. Deze planten hebben geen duidelijke rustperiode en kunnen het hele jaar rond blijven groeien en bloeien. Hoe warmer ze gekweekt worden, hoe beter ze zullen groeien.

Luchtvochtigheid, luchtbeweging en water geven

Vanda's groeien het beste in een vochtige lucht met volop luchtbeweging. Een luchtvochtigheid van 80% is ideaal. Als de planten gekweekt worden bij een lagere luchtvochtigheid kunnen de luchtwortels niet groeien, zullen knoppen zich niet openen en kunnen misvormde bloemen tevoorschijn komen.

Deze groep orchideeën heeft een flinke wortelstelsel dat volledig is aangepast aan open lucht en blootstelling aan het zonlicht. Het is noodzakelijk voor de gezondheid van de wortels dat ze vlug op kunnen drogen. Om de zaken nog wat moeilijker te maken ontbreken bij de Vanda's de pseudobulben waarin voedsel kan worden opgeslagen voor de rustperiodes. Dus moeten ze als ze in de groei zijn volop water krijgen. Om tegemoet te komen aan deze behoeften worden de meeste Vanda's in houten of plastic mandjes gekweekten krijgen ze elke dag een keer water. En in de zomermaanden mag dat zelfs vaker als een keer per dag.

Bemesting

Ook wat bemesting betreft lijken Vanda's niet heel erg op veel andere orchideeën, want ze verlangen regelmatig mest. Hun vraag om warmte, veel licht en volop water betekent dat ze meer en vaker bemest mogen worden dan de meeste orchideeën. Ze zullen goed reageren op een uitgebalanceerde meststof, waarbij u de helft van de voorgeschreven hoeveel moet geven bij elke waterbeurt. (Jawel, als u elke dag water geeft mogen ze elke dag wat mest!). Een "bloeibevorderaar" zoals 10-30-20 mag om de 3 waterbeurten gegeven worden, en ook dan de helft van de voorgeschreven hoeveelheid.

Potten

Omdat ze zoveel wortels hebben en omdat ze zoveel water verlangen en toch snel op willen drogen worden de meeste Vanda's gekweekt in mandjes van hout of plastic zonder verder potmedium. De planten kunnen zo ook makkelijker worden verpot in grotere manden als dat nodig wordt. Zet de plant met de complete oude mand in een grotere en nieuwe mand.

Als blijkt dat u de planten maar moeilijk kunt kweken in lege mandjes, stop er dan losjes wat sphagnum, grove bark, houtskool of kurken in om zo wat vochtigheid rond de wortels vast te houden. Het maakt niet uit wat voor medium u gebruikt, als het maar goed doorlatend is.

In de huiskamer worden deze planten vaak gekweekt in potten. Zorg ervoor dat het medium uiterst goed doorlatend is. Spottend wordt er wel eens gezegd: "Als je er boven een liter ingiet, moet er onder ook een liter uitlopen." En dat is niet zo ver bezijden de waarheid. Zorg ook altijd voor een zo klein mogelijke pot. Vanda's vinden overpotten helemaal niet leuk, dus mogen ze alleen in het uiterste geval verpot worden. Dat mag eigenlijk alleen gebeuren voordat het potmedium verteerd is. Het beste is echter te verpotten in de vroege lente om zo optimaal van het opbouwende zonlicht te profiteren. Zoals bij alle planten die in potten gekweekt worden is het aan te raden om even van tevoren flink water te geven zodat de wortels wat soepeler worden en niet zo makkelijk breken.

Nieuwe scheuten

Net als bij hun verwanten (Phalaenopsis, etc.) zijn Vanda's monopodiale orchideeën. Het woord "monopodiaal" komt uit het Latijn en betekent "enkele voet", een beschrijving van de groeiwijze die bestaat uit een enkele stam die nieuwe bladeren krijgt vanuit de top. Maar in tegenstelling tot Phalaenopsis die maar korte bladeren draagt, kunnen de bladeren bij een Vanda wel ruim een meter lang worden.

Als de planten groeien zullen ze bovenin nieuwe bladeren maken, maar onder aan de stam verliezen ze hun bladeren. Ze kunnen ingekort worden door de toppen eruit te knippen, maar zorg er dan wel voor dat deze nieuwe plant voldoende wortels heeft. De nieuwe plant kan dan in een nieuwe pot of een nieuw mandje worden gezet. Als de oude plant ook weer opgepot wordt dan zal ook zij nieuwe scheuten gaan vormen, zelfs als ze bijna bladloos of wortelloos is. Die nieuwe scheuten verschijnen vlak bij de top of aan de basis van de plant. Als ze bij de top verschijnen en voldoende wortels hebben kunnen ook zij weer opnieuw opgepot worden. Verschijnen ze vanaf de basis dan kan de oude plant op den duur worden weggeknipt.

Sommige Vanda-hybriden, vooral die waarbij Vanda sanderiana als ouder gebruikt is, weigeren het om nieuwe wortels langs de stam te maken. Het verlies van de onderste bladeren zorgt ervoor dat u een lelijke plant overhoudt. Maar u kunt de top er niet uitknippen als ze niet voldoende nieuwe wortels heeft. Soms wil het wel eens helpen om plukken sphagnum rond de stam te binden, bedek dan minimaal 2 knopen op de stam, liefst net onder het onderste blad. Doe daarna een plastic zakje om het geheel. Binnen een paar weken (soms een paar maanden) zullen er zich nieuwe wortels gaan vormen en dan kan de top er toch nog uitgeknipt worden.

Hoewel Vanda's monopodiaal groeien wil dat niet zeggen dat ze nooit nieuwe scheuten vanaf de basis vormen. Sommige hybriden, en ook sommige soorten als ze volwassen zijn, zullen wel degelijk op die manier voor nieuwe planten zorgen. Laat die nieuwe scheuten zolang aan de moederplant, en kweek zo een prachtige showplant. Mocht u de nieuwe scheuten er toch af willen halen dan kunt u ze voorzichtig afknippen als de wortels een paar centimeters lang zijn.

De bloei

Sommige hybriden hebben een duidelijk bloeiseizoen, maar de meeste Vanda's bloeien met tussenpozen door het hele jaar. Tenminste zolang ze maar de juiste hoeveelheid licht en temperatuur hebben gekregen. Bij grote, volwassen planten is het niet ongewoon dat de ze al nieuwe bloemtakken maken terwijl de oude bloemen niet eens zijn uitgebloeid.

De bloemtakken verschijnen vanuit de knopen tussen de stam en de aanzet van de bladeren. Vanuit die oksel groeien ze verder terwijl de nieuwe wortels direct uit de zijkanten van de stammen verschijnen. Tussen het moment dat de aanzet van een bloemstengel zichtbaar is en het moment dat de eerste bloem daadwerkelijk opent zitten 8 tot 12 weken, al naar gelang de temperatuur en het licht dat ze krijgen. Bloemen die goed gekweekt zijn kunnen tussen 2 en 4 weken mooi blijven als de plant voldoende water krijgt.